Los Retornados
Documentaire in co-creatie met
gemeenschap Copal AA La Esperanza
Video afspelen
Het verhaal van Los Retornados
In 1993 keerden duizenden Guatemalteekse vluchtelingen terug uit Mexico. Zij waren gevlucht voor het gewapend conflict en de genocide op de Mayabevolking. Na hun terugkeer eisten de Retornados, de ‘Teruggekeerden’, een stuk land van de overheid voor de heropbouw van hun gemeenschappen. Een van deze gemeenschappen is Copal AA La Esperanza.
Vandaag verdedigen ‘De Copaleros’ hun gemeenschap tegen de bouw van een stuwdam. Het vertellen van hun collectieve geschiedenis is daar een onderdeel van. Maar dat verzet is ook gevaarlijk. De overheid deinst niet terug voor een nieuwe golf van repressie. Zal de geschiedenis zich herhalen?
Deze film door historica Tessa Boeykens en filmmaker Pieter De Vos, werd gemaakt in nauwe samenwerking met de gemeenschap Copal AA La Esperanza. Los Retornados is een film over, voor en door de Copaleros, een portret van de voortdurende strijd van een inheemse gemeenschap voor het recht op land en leven.
Herbekijk de Première
Onze Partners
Los Retornados wordt voorgesteld
in samenwerking met
MO* Magazine, De Roma, De Wereld Morgen, 11.11.11. , Broederlijk Delen, We Social Movements, Defend The Defenders, Beweging.net, Human Rights Centre UGent, CESSMIR, Fos, Intal, Solidagro, Solidair met Guatemala, Vrede vzw, ENCUENTRO, Kadoc KU Leuven, Instituut voor Publieksgeschiedenis, Masereelfonds, TAPAS/Thinking About the PASt, Gents Universiteits Museum,
Amsab-ISG, Ghent Centre for Global Studies, UGent Human Rights Research Network, Participatory Video Festival, Leuven Institute of Criminology, Guatebelga vzw
De documentaire is een productie van Docwerkers VZW en werd gerealiseerd met steun van FWO – Vlaanderen, VLIR-UOS en Belgische Ontwikkelingssamenwerking. De digitale première is ondersteund door de Vlaamse overheid.
Mis onze volgende premières niet
Schrijf je in voor de nieuwsbrief van Docwerkers VZW en blijf op e hoogte van onze projecten.
Achtergrond
Guatemala’s genocide, vers in het geheugen
Guatemala wordt getekend door een gruwelijke burgeroorlog die tussen 1960 en 1996 aan meer dan 200.000 mensen het leven kostte. 80 procent van de slachtoffers waren Maya’s. In Guatemala wordt het geweld op de inheemse volkeren systematisch weggemoffeld in de officiële geschiedschrijving. Vele Maya’s hebben nog steeds geen erkenning of compensatie gekregen voor het onrecht van de burgeroorlog. In deze documentaire grijpen de Teruggekeerden naar hun ervaringen uit het verleden om de strijd opnieuw aan te gaan. Voor de Copaleros is het vertellen van hun verhaal een belangrijke vorm van verzet.
De Mayacultuur
De oudere generaties van Copal AA La Esperanza vertellen over hun blik op de wereld, over het onrecht dat hen werd aangedaan en over het belang de natuur te bewaren voor de komende generaties. Want de Maya’s zijn afhankelijk van de aarde en het ecosysteem voor hun familielandbouw. “Wanneer iedereen land heeft, kan iedereen leven”, vertelt Don Hugo. De Copaleros organiseren hun eigen verzet tegen de stuwdam. Het vertellen van hun collectieve geschiedenis is daar een onderdeel van. Ze willen zich blijven herinneren wie ze zijn: Maya’s, Retornados en Copaleros. Mensen die zich organiseren en terugvechten.
Copal AA versus megadam Xalalá
Copal AA La Esperanza dreigt haar territorium aan de Chixoy-rivier opnieuw te verliezen door de bouw van de Xalalá stuwdam. Het afsluiten van de rivier zou het ecosysteem van de regio immers grondig aantasten en een verwoestend effect hebben op meer dan 200 inheemse gemeenschappen in de regio, waaronder Copal AA. Duizenden mensen zouden zonder land komen te zitten. De bouw van de Xalalá-dam is dus een grote bedreiging voor de rijke culturele en ecologische diversiteit in de regio. Xalalá is slechts één van de vele megaprojecten in Latijns-Amerika en in inheemse territoria.
Waarom een digitale avant-première
De Copaleros brengen hun geschiedenis tot leven via een collectief filmproject om nieuwe generaties en de wereldgemeenschap te mobiliseren. Daarom moet deze film iets worden van ons allemaal. In tijden van Corona zijn fysieke samenkomsten niet mogelijk.
We ontmoeten elkaar digitaal en streamen ‘Los Retornados’ met een aansluitend debat vanuit de Roma, de mooiste cinemazaal van het land.
We zijn trots daarvoor te kunnen samenwerken met een brede groep aan partners, zodat een grote groep mensen met dit verhaal in contact kan komen en de film een tool kan worden voor iedereen die met deze problematiek begaan is.
Hoe het allemaal begon
Van participatief actieonderzoek tot documentaire
Het begon allemaal bij het doctoraatsproject van Tessa Boeykens, onderzoekster aan de Vakgroep Geschiedenis van de UGent. In opdracht van de gemeenschap Copal AA La Esperanza maakte Tessa opnames van verschillende generaties ‘Teruggekeerden’. Ze gebruikte participatieve videomethodes om de actuele en collectieve betekenis van het verleden voor deze gemeenschap in verzet te begrijpen. Dit onderzoeksmateriaal vormt de inhoudelijke basis van de documentaire.
Toen de Copaleros de noodzaak voelden om ook echte ‘cinema’ te maken in de strijd tegen het Xalalá-project, nam Tessa contact op met filmmaker Pieter De Vos. De oprichter van Docwerkers – een productiehuis voor ngo’s, vakbonden, cultuur- & onderwijsinstellingen – spreekt vloeiend Spaans en heeft een innige band met Latijns-Amerika. Dat hij opgroeide in Nicaragua en met Docwerkers regelmatig in de regio actief is, heeft daar alles mee te maken.
‘Hacer historia’: Co-creatie met Copal AA
Het duo reisde in 2018 af naar Alta Verapaz om, in nauwe samenwerking met de gemeenschap Copal AA La Esperanza, de geschiedenis en de strijd van de Teruggekeerden te verfilmen. De filmmakers stelden samen met de leiding van Copal AA een filmplan op, bespraken wie de protagonisten zouden worden en welke verhaallijnen naar voren moesten komen. De opnames konden echter pas starten nadat het plan ter consensus werd voorgelegd aan de gehele gemeenschap.
Na hun instemming werd de tweekoppige filmploeg vervolledigd met jonge filmmakers uit Copal AA die hielpen bij de opnames.
Online campagne
Het eindresultaat is een film met, door en voor de gemeenschap. Het legt de geschiedenis vast zoals de bewoners van Copal AA La Esperanza die ervaren én vraagt aandacht voor de huidige problematiek via online kanalen.
Meer projecten
Hulp nodig bij een project?
CC-BY-NC-ND 2023 – Docwerkers vzw | privacy